Portret van de Vliegenzwam
De Vliegenzwam is zeker een van de meest iconische paddenstoelen. Iedereen weet hoe de soort eruitziet: rood met witte stippen. Al weten sommige mensen misschien niet dat die soort de Vliegenzwam heet. We vertellen hier meer over deze bijzondere soort.
De Vliegenzwam is een paddenstoel (ja, hè hè). Maar wat is dat, een paddenstoel? Een paddenstoel is eigenlijk de vrucht van een (meestal) onder de grond groeiende schimmel. Die schimmel bestaat uit talrijke draadjes die met het blote oog meestal niet zichtbaar zijn. De paddenstoel dient voor de voortplanting. Aan de onderzijde van de hoed zitten vele plaatjes en op die plaatjes worden de sporen gevormd die voor de verspreiding van de soort zorgen. Daarmee is de paddenstoel te vergelijken met een appel aan een appelboom. Alleen groeien de appels (de paddenstoelen dus) op de grond en groeit de appelboom (de schimmel dus) ondergronds. Als je meer wilt weten over de voortplanting van de Vliegenzwam klik dan hier.
De Vliegenzwam groeit altijd samen met een boom. Meestal is dat een Berk, Eik, Beuk, Den of Spar, maar de soort kan ook wel bij andere bomen groeien. Hoe werkt dat? De ondergrondse schimmeldraden groeien samen met de wortels van de bomen. Omdat de schimmeldraden veel kleiner zijn en overal kunnen komen kunnen zij gemakkelijk overal water en voedingsstoffen vandaan halen. Een deel daarvan delen ze met de boom. In ruil daarvoor krijgt de schimmel suikers. Zonder die suikers kan de schimmel (en dus ook de paddenstoel) niet leven. Maar ook de boom is afhankelijk van de samenwerking met de schimmel. Deze vorm van samenwerking heet mycorrhiza. Voor meer informatie over mycorrhiza klik hier.
De Vliegenzwam is een soort die vooral op zandgrond voorkomt en dus vooral in het oosten en zuiden van Nederland en in de duinen. Toch kan tegenwoordig de soort vrijwel overal worden aangetroffen, bijvoorbeeld in parken of langs wegen waar zand is aangebracht. Van oorsprong is de Vliegenzwam een soort die in bossen voorkomt. Door de stikstofverrijking zijn de omstandigheden in de bossen sterk veranderd en komt de soort nu vooral voor in wegbermen met bomen, lanen en in parken.
Er komen in Nederland ruim 6000 soorten paddenstoelen voor. De meeste daarvan zijn alleen met een microscoop op naam te brengen. Gelukkig geldt dat niet voor de Vliegenzwam. Verwarring is eigenlijk niet mogelijk. Een rode paddenstoel met witte stippen is altijd een Vliegenzwam!
Wat zijn eigenlijk die witte stippen? Als de Vliegenzwammen heel jong en heel klein zijn, zitten die nog (deels) onder de grond. Om de jonge Vliegenzwam te beschermen zit deze in een vlies. Zodra de Vliegenzwam uitgroeit scheurt dit vlies open. De restanten van dat vlies (dat het universeel velum heet) zijn de witte stippen op de rode hoed. De steel staat in een soort zakje, de beurs genaamd. Ook dit zijn resten van het universeel velum. Bij Vliegenzwammen is er nog een vlies aanwezig, het partieel velum. Deze beschermt de plaatjes aan de onderzijde van de hoed. Bij het openscheuren blijven er vaak resten aan de steel over: de ring. Voor meer informatie over de bouw van een paddenstoel klik hier en zie hier een plaatje over de ontwikkeling van de Vliegenzwam.
Zoals veel mensen weten is de Vliegenzwam giftig. Daar heeft de Vliegenzwam ook zijn naam aan te danken. Het verhaal gaat dat veehouders de witte vlokken van de hoed vermengden met water om zo van vliegen in stal af te komen. Maar aanraken kan nooit kwaad. Bij kleine hoeveelheden kan de Vliegenzwam hallucinogeen werken en dat is veel gebruikt door sjamanen en in godsdiensten. Klik hier voor meer informatie.
Bekijk ook de paddenstoel van de maand september 2022.